Kerken lijken de komende tijd een belangrijkere rol te gaan vervullen voor vluchtelingen, migranten en ongedocumenteerden. Jurjen de Groot sprak met Utrechtse initiatieven voor ongedocumenteerden over de nieuwe politieke wind die gaat waaien. “De kerk zal blijven opstaan voor alle mensen in nood.”
De situatie voor vluchtelingen, migranten en ongedocumenteerden lijkt er flink op achteruit te gaan in Nederland nu de nieuwe coalitie ‘het strengste asielbeleid ooit’ heeft aangekondigd. Kerken en maatschappelijke organisaties zullen op deze nood moeten acteren. Jurjen de Groot, directeur van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk, sprak met medewerkers van drie initiatieven in Utrecht die mensen zonder papieren helpen en begeleiden.
Op adem komen
De eerste stop is bij stichting De Toevlucht, een 24uurs-opvang voor 24 ongedocumenteerde mannen in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. “Dit is onze woonkamer”, zegt coördinator Ageeth Weelink als De Groot de ruimte op de eerste verdieping binnenstapt. Met spelletjes in de boekenkast, een gezellige zithoek en prenten aan de muur ziet het er gezellig uit. Dat is belangrijk, aldus Weelink. “Het is goed dat onze bezoekers hier tot rust kunnen komen.” De Toevlucht startte in 2013 als sobere opvang. “We hadden alleen matrassen op de grond liggen”, weet Weelink nog. “ Als er een kerkdienst was op zondag, moesten die eerst aan de kant.” Bezoekers mogen maximaal drie maanden blijven. Ze krijgen een bed, eten, begeleiding en medische hulp en juridische begeleiding door Vluchtelingenwerk. “Een eigen plek is van onschatbare waarde”, zegt afdelingsmanager Hester Oosterbroek. “Als mensen op adem komen, kunnen ze beter nadenken over hun toekomst.” Binnen drie maanden weet Vluchtelingenwerk of iemand een kans maakt om te mogen blijven of niet, meldt Weelink. “Wanneer mensen niet kunnen blijven, denken we mee over vervolgstappen of bespreken we de mogelijkheid van terugkeer.” Voorwaarde voor een verblijf in De Toevlucht is dat mensen meewerken aan begeleiding en zelf echt stappen willen zetten. Dat werpt vruchten af: twee derde van de gasten krijgt uiteindelijk wel een verblijfsvergunning.
In gesprek in de huiskamer van De Toevlucht
Dankbaar voor iedere minuut
Joseph uit Oeganda verblijft sinds kort in De Toevlucht. Hij is journalist en kreeg problemen met de overheid van zijn land. Hij vroeg asiel aan in Nederland maar kreeg nul op het rekest. “Een afwijzing doet pijn”, zegt hij. “Ik kan nergens heen. Daarom ben ik dankbaar dat ik nu hier kan zijn, in De Toevlucht. Ik kan niet omschrijven hoe dat voelt. ‘Kom tot Mij en Ik zal je rust geven’, zegt Jezus in Matteüs 11:28. Deze plek geeft me die rust, en ik kan weer lachen. Ik ben dankbaar voor iedere minuut dat ik hier ben.”
Opstaan voor mensen in nood
De kracht van De Toevlucht zit volgens voorzitter Johannes Oosterbroek vooral in de begeleiding die mensen krijgen, naast een bed, bad en brood. “Dat is zo belangrijk. Daar blijven we ons hard voor maken.” Oosterbroek vraagt De Groot hoe de kerk omgaat met de voorspelde gure wind. “Er komen mensen op de tocht te staan van wie wij allemaal vinden dat dat niet zou mogen. Deze mensen zijn hier en ze blijven komen, maar het beleid van de overheid is ontmenselijken en wegkijken.”
“Ieder mens, in wat voor situatie hij of zij zich ook bevindt, heeft het recht om gezien en gesteund te worden”, aldus De Groot. “We beseffen ons dat mensen soms terugmoeten naar hun eigen land. Als een terugkeer niet lukt of zelfs levensgevaarlijk is, vallen ze tussen wal en schip. In zo’n situatie kun je als kerk niet aan de kant blijven staan.” De Groot benadrukt dat er nog altijd heel veel Nederlanders in lokale kerken bewogen zijn met anderen. “Dat gaat een nieuw kabinet niet tegenhouden. De kerk zal blijven opstaan voor alle mensen in nood. Dat doen we altijd als er mensen zijn die hulp nodig hebben.”
Visie Protestantse Kerk
De Protestantse Kerk komt op voor een vluchtelingenbeleid dat de internationale verdragen rond mensenrechten en de rechten van vluchtelingen en kinderen respecteert, zoals het VN-Vluchtelingenverdrag en het Kinderrechtenverdrag. De kerk staat hierbij midden in de samenleving en is tegelijk kritisch als afspraken niet nagekomen worden (helpen onder protest).
Blijven ontwikkelen
De tweede stop is bij Villa Vrede, een centrum aan de rand van park Transwijk, dat dagopvang biedt aan mensen zonder papieren. Een plek midden in het groen, waar je letterlijk even tot rust kunt komen. “Alles wat je hier ziet is door onze bezoekers zelf gedaan”, vertelt coördinator Jaap Meeuwsen. “De vloeren zijn door hen gelegd, de muren gestuct en alle spullen komen van Marktplaats.”
Villa Vrede biedt de bezoekers diverse activiteiten, zoals een kapperstraing, taal- of presentatiecursus zodat mensen zich kunnen blijven ontwikkelen. Meeuwsen vindt de veerkracht van de bezoekers bijzonder. “Mensen zijn getraumatiseerd als ze in Nederland komen, en vertellen dan een verhaal dat niet helemaal klopt met de feiten. Vervolgens wordt hun aanvraag afgewezen.” Zijn ervaring is dat - als mensen tot rust komen en beter na kunnen denken - en alsnog in gesprek gaan met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), ze soms alsnog een verblijfsvergunning krijgen.
Het bezoek aan Villa Vrede
In de wacht
Craig (22) komt nu drie maanden in Villa Vrede. “Ik kan hier gewoon even komen zitten.” Hij is in Nederland geboren, maar vertrok met zijn moeder naar Frankrijk toen hij 8 was. Nu hij weer terug wil, krijgt hij geen verblijfsvergunning. Omdat hij geen papieren heeft, kan hij niet werken en niet naar school. Vluchtelingenwerk staat hem bij. “Mijn leven staat in de wacht. Ik ben een paar maanden bij De Toevlucht geweest, maar nu slaap ik bij vrienden, of buiten.” Het leven van mensen wordt totaal overhoop gegooid, weet Jaap: “Craig is een energiek persoon, hij is slim en kan gewoon wat. Hij zou heel graag naar school willen.” Ook Habib komt regelmatig bij Villa Vrede. Nadat zijn asielaanvraag was afgewezen, stond zijn leven op zijn kop. “Ik had helemaal geen verwachtingen meer. Mijn broer - die hier ook is - en ik wisten niet meer hoe we verder moesten. Via Villa Vrede kwamen we in contact met iemand die kleding maakte van gebruikte materialen. We zijn ons daarin gaan verdiepen en maken nu onze eigen kleding.” Een afwijzing van een asielanaanvraag zet het leven van mensen stil. “Hun leven staat in de wacht”, aldus Meeuwsen. “Wij zeggen: blijf je ontwikkelen, dat is veel beter dan wanneer je niets doet. We sporen hen aan een keuze te maken. Blijf ik in Nederland zonder papieren, ga ik terug, of probeer ik het nog een keer?”
Waarde van persoonlijke aandacht
“Het geheim van Villa Vrede is dat ze echt met de mensen praten en niet alleen maar over hen”, weet Marieke Sillevis Smit. Namens de Protestantse Gemeente Utrecht is ze pastor voor ongedocumenteerden. Ze is vandaag mee met het werkbezoek, en kent de problematiek als geen ander. “Als je de doelgroep spreekt, begrijp je waar ze vandaan komen en wat hun cultuur is. Dat komt veel meer binnen. Dat zou de overheid ook moeten doen. Dan kan ze er niet meer omheen.” De Groot kan dit alleen maar beamen. Wat hem triggert in de verhalen van vanmorgen is de waarde van nabijheid en persoonlijke aandacht voor mensen. " De mens echt als mens zien, daar staan we als kerk voor. Met persoonlijke aandacht blijken de resultaten beter. Mensen zijn meer bereid om uiteindelijk terug te gaan naar hun land of er wordt toch een verblijfsvergunning gevonden.”
Gastvrije gemeente
Stop nummer drie is bij Huis van Vrede, een kerk annex inloophuis midden in de wijk Kanaleneiland in Utrecht, pal naast De Toevlucht. Henk Bouma, beheerder en tevens ‘dominee’ van deze kerk, heeft deze plek ongeveer 15 jaar geleden met een groep vrienden opgezet. “Ik werd namens de Nederlandse Gereformeerde kerken gevraagd om hier de kloof tussen christenen en moslims te verkleinen. Daarom begonnen we een buurtcentrum in een wijk waar veel moslims wonen. Iedereen is hier welkom, en wij gaan ook naar iedereen toe.” Sillevis Smit noemt dit de ‘meest gastvrije gemeente’ in Utrecht. “De kerkleden nemen mensen op in huis als iemand geen onderdak heeft, en zijn ook heel gastvrij voor mensen buiten de gemeente.” Volgens Henk Bouma is dat juist de kracht van de gemeenschap. “Ik zeg altijd ‘ denk vanuit overvloed, en niet vanuit schaarste’. Je hebt alle groepjes hier nodig om elkaar te kunnen helpen, Nederlanders en migranten.”
De lunch in Huis van Vrede wordt geopend met gebed
Ook deze dinsdag bruist het van de activiteiten. Er wordt een lunch voorbereid waar iedereen kan aanschuiven, er is een naaiatelier, en voor sommigen is dit vandaag hun mobiele werkplek. “De meeste activiteiten regelen de mensen hier allemaal zelf”, zegt Henk Bouma. “Ik ben er alleen voor de coördinatie.” Alleen samen kom je verder, dat is duidelijk te zien in Huis van Vrede. “We leven het voor door zelf je fouten te laten zien”, aldus Bouma. “Als we ruzie hebben in ons team, wil ik dat de hele buurt het ziet. Als je iets fout doet, mag je door genade altijd weer terugkomen. Onze buurt moet zien dat wij ook constant dingen fout doen, maar steeds weer vergeven worden.” Daar zit veel kracht in, vindt ook De Groot. “Christus is in de rauwheid van het leven te vinden. Het is onze opdracht om juist daar te zijn waar het leven pijn doet.”
Persoonlijke aandacht is belangrijk
De dag wordt afgesloten met een bezoek aan Rachel Streefland, wethouder Asiel en Migratie van de stad Utrecht, samen met de diaconie van de Protestantse Gemeente Utrecht. Jurjen de Groot vertelt over de bezoeken aan de drie initiatieven voor mensen zonder papieren. “Ik ben onder de indruk van de betrokkenheid van zoveel mensen bij deze thematiek”, vertelt hij. “Steeds weer hoorden we dat de samenwerking tussen het gemeentebestuur en de initiatieven hier goed is.” Hij deelt zijn bezorgdheid over de gure wind die – met de komst van een nieuw kabinet - gaat waaien over dit thema. “Ik vind het belangrijk dat we kijken welke positie we als kerk gaan innemen. We zijn een beweging van lokale kerken waar mensen bewogen zijn met anderen. Als landelijke kerk proberen we dit waar mogelijk te ondersteunen.” Wat De Groot tijdens het werkbezoek vooral hoorde is dat persoonlijke aandacht heel belangrijk is.”Dat is voor de lange termijn veel beter dan harde woorden waarmee je mensen opjaagt en in paniek maakt. Wanneer mensen zich gezien voelen en tot rust komen, kunnen ze beter nadenken over hun toekomst. En ja, dan kan de uitkomst zijn dat terugkeer naar eigen land de enige optie is, of dat je nogmaals probeert een verblijfsvergunning te krijgen. In alle gevallen verdienen deze mensen onze hulp en begeleiding.”
Bij de entree van het stadhuis in Utrecht
Koers houden
Rachel Streefland beaamt de goede samenwerking tussen de burgerlijke gemeente en de initiatieven voor ongedocumenteerden in Utrecht. “We kijken altijd naar wat iemand nodig heeft”, zegt ze. Natuurlijk is het stoeien met de andere kant van het verhaal. “Begrenzing is nodig, anders kunnen we het niet aan. Daarom zijn er ook stevige gesprekken met partners, en moeten we soms werken aan terugkeer.” Waar het kan, probeert de wethouder koers te houden voor kwetsbaren in de stad Utrecht. “Het is soms ingewikkeld: waar laveer je, wat is je lokale bevoegdheid en waar zit spanning op in het regeerakkoord? Dan is het fijn als kerk en burgerlijke gemeente elkaar goed weten te vinden. Zo was er goed contact met de diaconie hier in Utrecht over de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. We hebben gezien dat de kerken met hun grote achterban echt van betekenis zijn.” Streefland vindt het belangrijk dat de kerk zich ook uitspreekt over de situatie van arbeidsmigranten die – vaak onder erbarmelijke omstandigheden – hier verblijven. “Mensen zitten vast in verregaande flexconstructies.” Samen kijken naar mogelijkheden kan bijvoorbeeld op het gebied van huisvesting, vindt Streefland. “Met lokale diaconieën en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) zijn we aan het nadenken hoe je de rol met de achterban kunt vergroten. Te denken valt aan diverse woonvormen waar mensen met elkaar kunnen wonen en leven. Dan krijg je evenwicht, en rust in de levens van mensen.”
In gesprek in het kantoor van wethouder Rachel Streefland
Waar het leven schuurt
‘De mens zien als uitgangspunt’, dat wil Streefland de kerk meegeven in deze ongure tijden. Jurjen de Groot verwacht dat veel mensen in de kerk zich hieraan kunnen verbinden. Hij benoemt dat diaconieën in het land al enorm veel doen voor mensen in de marge, zoals statushouders aan een woning helpen via de Thuisgevers. “Als kerk verlangen we ernaar om in de samenleving op zoek te gaan naar waar het leven schuurt, naar Jezus’ voorbeeld”, zegt hij. “Dat zijn plekken waar we nog wel wat te doen hebben”, vindt ook Streefland.
Lees meer:
