Belijdenissen afgestoft
Welke belijdenisgeschriften erkent en belijdt de Protestantse Kerk? Hoe kwamen ze tot stand, en worden ze eigenlijk nog gebruikt? Vier vragen bij deze belijdenisgeschriften.
Het is dit jaar 50 jaar geleden dat vertegenwoordigers van de drie Samen op Weg-kerken die later samen de Protestantse Kerk zouden vormen de Konkordie van Leuenberg ondertekenden.
De kerken erkenden daarmee ‘dat de lutherse en gereformeerde tradities door een gemeenschappelijk verstaan van het evangelie bijeenkomen’, stelt onze kerkorde.
Hoe is deze ‘geloofsbelijdenis’ tot stand gekomen?
In de strikte zin van het woord is de Konkordie van Leuenberg geen zelfstandig belijdenisgeschrift maar een gezamenlijke verklaring over het belijdenLees hier de volledige tekst van deze Konkordie. De Konkordie heeft de naam gekregen van de plaats waar zij op 16 maart 1973 werd ondertekend: Leuenberg, dicht bij Bazel. Dit gebeurde na een uitvoerig proces waaraan sinds 1969 vertegenwoordigers van een groot aantal protestantse kerken in Europa van calvinistische en lutherse snit, verenigde kerken, de Waldenzen en de Boheemse Broeders deel hadden genomen. Aanleiding was het toenemend inzicht dat de kerkelijke verdeeldheid van het protestantisme de eenheid van hun gezamenlijke missie in de samenlevingen van Europa ondergroef. Die verdeeldheid voerde terug op thema’s als de avondmaalsopvatting, christologie en predestinatie. De centrale vraag die gesteld werd, was: zijn de verschillen in de leer, die in de Reformatie zijn geformuleerd, ook in het licht van de huidige theologische visie van de kerken nog steeds kerkscheidend?
Wat is de essentie van deze ‘geloofsbelijdenis’?
De manier van denken over samen kerk zijn die in Leuenberg werd ontwikkeld is de 'proleptische consensus': de durf om te geloven en te vertrouwen dat wij elkaar in het hart van het geloof dichterbij zijn dan alle verschillen in leer en leven lijken aan te tonen. Het is een manier van denken die wij in onze huidige tijd, in een multi-spirituele kerk in een postmoderne samenleving, dringend nodig hebben. Het zou ons helpen dit nader uit te diepen, en het zou ons als kerken geloofwaardiger maken.
De Konkordie verwoordt dat de ondertekenaars elkaar in het hart van het evangelie (concordia = samen in het hart) raken. Lutheranen en calvinisten staan zo dicht bij elkaar in het geloof dat zij durven zeggen: wij zijn één kerk, in die zin dat er ‘kansel- en avondmaalsgemeenschap’ tussen ons kan bestaan. Wie in de ene kerk preekt en sacramenten bedient of eraan deelneemt, die is daartoe ook welkom in de andere kerken.
Eenheid in geloof
Het bijzondere aan de Konkordie is de gekozen ‘oecumenische methodiek’ om over het eens-zijn van de kerken te spreken. Anders dan andere oecumenische processen die zoeken naar een consensus of die spreken van ‘eenheid in verscheidenheid’, durft de Konkordie het aan om een ‘geloofssprong’ te wagen. Zij spreekt uit dat de kerken zo veel gemeenschappelijks in elkaars geloof herkennen dat ze nu al in die ‘eenheid in geloof’ willen leven. Waar er verschillen van inzicht bestaan, betreffen deze niet het hart van het evangelie maar enkel deelaspecten van het verstaan ervan. Vervolgens is in de tekst van de Konkordie afgesproken dat de kerken over de nog open vragen met elkaar in gesprek zouden gaan. Dat gebeurde in zogenaamde ‘leergesprekken’ over centrale thema’s, waaronder ‘ambt’, ‘belijdenis’, ‘wet en evangelie’ en ‘kerk en Israël’.
Hoe klinkt deze ‘geloofsbelijdenis’ door in het huidige kerk-zijn?
De Konkordie van Leuenberg is geen belijdenisgeschrift, laat staan een liturgische tekst. Maar waar wij in de avondmaalsliturgie spreken van of doelen op ‘het geheim van het geloof’, daar maken we eenzelfde beweging als in de Konkordie van Leuenberg: we tasten in geloof en vertrouwen ‘boven ons verstaan uit’ en bezingen niet wat wij zien maar wat wij geloven.
Net als bij de Konkordie staat dit geloven natuurlijk niet los van ons verstaan, ons verstandelijk doordenken van het geloof en ons luisteren naar de Schrift. Maar ons ‘ja’ op de uitnodiging om brood en wijn te ontvangen aan de tafel van de Heer en daarin de Heer zelf te ontvangen, berust niet op beredeneringen en afwegingen maar op het diepe geloof en de geloofservaring dat deze uitnodiging voor ons bedoeld is.
Wat je ook nog moet weten over deze ‘geloofsbelijdenis’
Terwijl de drie Samen op Weg-kerken onafhankelijk van elkaar de Konkordie al eerder hadden ondertekend, werd bij het proces van samengaan van de kerken de rol van de Konkordie in de kerkorde toch nog even een heet hangijzer. Mocht deze staan bij de belijdenisgeschriften? Er werd een compromis gevonden. De Konkordie wordt nu genoemd in het belijdende artikel I van de kerkorde, in een onderscheiden punt ná de oud-kerkelijke belijdenissen. Daar wordt de betekenis van de Konkordie van Leuenberg voor het gemeenschappelijk verstaan van het evangelie erkend.
In de loop van haar ontwikkeling is de levende gemeenschap van kerken rond de Konkordie van Leuenberg uitgegroeid tot de GEKE, de ‘Gemeenschap van Evangelische Kerken in Europa’ - een gezamenlijke stem van het protestantisme in de Europese en internationale maatschappelijke en culturele context.
Op 16 maart 2023 komen in de GEKE 96 kerken bijeen, waarbij de oorspronkelijk geografische context van Europa wordt overschreden. Zo zijn ook drie Argentijnse kerken, een kerk uit Uruguay en een Amerikaanse kerk leden van de GEKE.
