Orde van dienst
Een kerkdienst verloopt volgens een vaste orde, de liturgie. In deze serie komen de verschillende elementen aan bod. Prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/Liturgiewetenschap aan de PThU en aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika, licht ze toe. Drie gemeenten vertellen over hun praktijk.
Een kerkdienst verloopt volgens een vaste orde, de liturgie. In deze serie komen de verschillende elementen aan bod. Prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar Praktische Theologie/Liturgiewetenschap aan de PThU en aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika, licht ze toe. Drie gemeenten vertellen over hun praktijk. Deze keer: de stilte(n) in de eredienst.
Het Woord wordt uit stilte geboren
We hebben gauw ons woordje klaar, we roeptoeteren om het hardst, en de volumes blazen op maximaal. Uit die herriewereld van onze samenleving komen we de kerk binnen. Dan hebben we even niets te zeggen. Dan wachten we op een Woord van de overkant. Dan is het stil, een stilte waarin we voor God treden, een gevulde stilte, een stilte vol van verwachting -- in de kerk is het altijd Advent. Het Woord wordt uit stilte geboren, er klinkt een ‘stem die de stilte niet breekt’ (Huub Oosterhuis).
Ook de preek en de gebeden hebben een verstild karakter, dat wil zeggen, ze vullen de ruimte van de verwachting niet met gepraat, met een woordenvloed, met geklets, met herrie. Zelfs zingen is eerst luisteren, je openstellen voor de stem van de ander of de Ander. Preek, gebeden en liederen laten ruimte voor het Woord van de overkant dat komt met verwondering en dan leidt tot een loflied, of dat juist pijnlijk duidelijk maakt hoe het met ons staat en dan leidt tot een kyrie eleison.
In onze eredienst is op sommige momenten nadrukkelijk ruimte voor stilte ingelast. Bij het stil gebed als we onze plaats in de banken hebben gevonden, aan het begin van het zondagsgebed of bij het gebed om de heilige Geest, in de voorbeden. Daar treden we met onze persoonlijke gebeden voor de Eeuwige. Dat zijn indrukwekkende momenten. Maar welbeschouwd zijn ze de verbijzondering van het verstilde karakter van de hele eredienst waarin de God die wij verwachten de lof wordt toegezongen. Zoals de berijmde Psalm 65 zegt: ‘De stilte zingt u toe, o Here.’
Meer dan vijf minuten stil
Het stiltemoment aan het begin van een kerkdienst is voor sommigen het meest waardevolle moment in een kerkdienst. Een moment aan het begin van de dienst om te beseffen waar we zijn: in de ruimte van God. Om te ‘landen’, thuis te komen. Verder is er maar weinig stilte te vinden in een kerkdienst. Je kunt je zomaar overspoeld voelen door alle woorden – in de preek, in de liederen en in de gebeden. In de stiltevieringen in onze kerk gaat het anders, het is dan een paar keer in de dienst meer dan vijf minuten stil. Er wordt niet gepreekt, de liederen zijn meditatief en hebben minder tekst. Je kunt een kaarsje aansteken of een zegen ontvangen. Er is lege ruimte waar je tot jezelf en tot God kunt komen. Er is ruimte voor wat een ander niet voor je verwoorden kan. Er is tijd om te ontdekken waar je wordt geraakt en wat God misschien tegen jou zegt.
Ds. Rebecca Onderstal, predikant van de Protestantse Gemeente Houten
Als de stilte gaat spreken
De vieringen van onze gemeente worden door de lokale radio uitgezonden. Als het op de radio te lang stil is, wordt de noodband gestart; stilte duidt op een technisch mankement. Daar denk ik weleens glimlachend aan als we in de viering stil zijn met elkaar. Zou het noodscenario in werking gesteld worden? Stilte is in de meeste contexten iets abnormaals, en daarom juist zo waardevol in de eredienst. Na het welkom beginnen we de viering in stilte, als overgangsmoment in de beweging van intrede. Vanuit de stilte komen de woorden van bemoediging en groet op. Na dankgebed en voorbeden is het stil voor persoonlijk gebed. Ik probeer de stiltemomenten zo lang te laten duren dat het ongemakkelijk wordt. Dan gaat de stilte spreken. Naast de vaste stiltemomenten hecht ik waarde aan verstilling door de dienst heen: stilte als overgang tussen Schriftlezing en muziek, gebedstiltes en korte stiltes tijdens de preek om het Woord de weg naar binnen te laten vinden.
Ds. Rik Willemsen, predikant van de Protestantse Gemeente Castricum
In de stilte hoort God onze gebeden
Stilte in een kerkdienst is belangrijk. Misschien zijn we ons dat te weinig bewust. Natuurlijk worden we stil. In de consistorie na het gebed, na het intochtslied voor votum en groet wanneer men in stilte bidt, bij de dank- en voorbeden waar ook een moment van stilte is, voor onze persoonlijke voorbede of om gewoon stil te zijn. Maar waarom is stilte belangrijk? In Openbaring 8 lezen we dat het een half uur stil is in de hemel. Iedereen houdt dan zijn adem in. Voordat God zijn oordeel ten uitvoer brengt is het stil. In die stilte verschijnt een engel bij het altaar voor de troon van God. In stilte brengt de engel een reukoffer, als een gebed voor de troon van God. Een reukoffer dat zich vermengt met het gebed van de kerk op aarde. Stilte is het moment van bidden, kreunen en zuchten. Van geloven dat onze gebeden opgedragen worden tot onze Hemelse Vader. In de stilte hoort God onze gebeden.
Ds. Leo Molenaar, predikant van de Hervormde Gemeente Bruinisse
Lees meer in de serie 'Orde van dienst':
Illustratie: Linda Verholt
