Kunstmatige intelligentie in het kerkenwerk  

AI wordt al heel lang gebruikt. Denk aan algoritmes op sociale media, gezichtsherkenning of antwoorden van chatbots bij je energiebedrijf, bank of favoriete webwinkel.  

Een van de recente ontwikkelingen is de opkomst van generatieve AI. Deze software kan automatisch nieuwe content creëren, zoals teksten, afbeeldingen, video’s of muziek. De ontwikkelingen gaan razendsnel. 

De eerste experimenten van predikanten om preken te maken vonden plaats in 2022 tijdens de hype rond de chatbot ChatGPT. Predikant Jan van der Wolf (Protestantse Gemeente Zoetermeer) publiceerde op Facebook een AI-preek over het verhaal over Jezus die een storm stilde (Matteüs 8:23-27). Reacties daarop: ‘heel vroom’, ‘angstaanjagend’, ‘ouderwets’,’niet doorleefd’, ‘keurig’. In twee jaar tijd is veel gebeurd. Hoewel ChatGPT nog niet door de ballotage komt om complete preken te schrijven, kan het met gemak een waardevol hulpmiddel zijn om preekideeën te genereren of verschillende perspectieven op bijbelpassages te verkennen. 

Voordelen en kansen 

Er zijn genoeg voordelen op te sommen waarom je in je gemeente gebruikmaakt van generatieve AI-diensten. Ten eerste kan AI je helpen om de kernboodschap toegankelijker te maken en beter te verspreiden. Je kunt berichten voor sociale media laten schrijven, preken vertalen in verschillende talen of toegankelijke content voor mensen met een visuele beperking creëren. AI kan vervolgens helpen om je kerkelijke communicatie persoonlijker te maken. Je kunt gepersonaliseerde uitnodigingen voor activiteiten versturen, op de persoon geschreven e-mails versturen, individuele begeleidingstrajecten aanbieden voor (t)huisgesprekken of een chatbot op je website plaatsen. Ook kunnen kerkelijke taken door AI worden geautomatiseerd. Zoek je als redactie een afbeelding bij de gelijkenis van de kameel door het oog van de naald (Matteüs 19:24), dan vraag je Canva of Dall-E een afbeelding voor je te maken. Heb je even geen inspiratie, dan verzoek je chatbot Gemini een samenvattend artikel te schrijven. Handig voor al die redacteuren die moeite hebben kopij aangeleverd te krijgen. 
Notulen van vergaderingen hoef je niet meer uit te schrijven, veelgestelde vragen aan het kerkelijk bureau kunnen automatisch op maat worden beantwoord, en beleidsplannen kunnen automatisch worden samengevat. In gemeenten waar veel anderstaligen komen kan AI behulpzaam zijn om meertalig te communiceren, van statushouders uit Syrië tot expats uit Duitsland. Ook kan AI helpen om ideeën op te doen en te vertalen naar content, of om je te oriënteren en tips te krijgen hoe je plannen kunt verbeteren. Het helpt je creativiteit verder te brengen. 

Nadelen en gevaren  

Overijld gebruik kan schade geven aan individuele gemeenteleden of de gemeente als geheel. Het is belangrijk om je als gemeente ook bewust te zijn van de beperkingen van generatieve AI. We staan aan het begin van een technologie waarvan de impact soms klein, maar ook heel groot kan zijn. AI kent vooralsnog geen eindpunt. 

Verdienmodel 

Zo is het belangrijk om niet afhankelijk te worden van technologie en grote techbedrijven. AI is een verdienmodel. Lagelonenwerkers in landen als Kenya of India labelen dag en nacht afbeeldingen die door AI-software worden gebruikt. Dit is wellicht de olifant in de kamer: de macht ligt bij een klein aantal bedrijven dat data plundert en flexwerkers en kwetsbare groepen mensen onderdrukt. Daarom is de roep om reguleren steeds groter aan het worden. Kerken kunnen hier hun maatschappelijke rol spelen, zoals de Franciscaanse pater Paolo Benanti het Vaticaan én techbedrijven adviseert over ethiek en AI. 

Niet onfeilbaar 

Daarbij kan AI forse en uiteenlopende fouten maken. De 21e-eeuwse HAL-9000 uit A Space Odyssey baseert zich op dataverzamelingen en kansberekening en denkt zelf niet na. Een hallucinerende foto van een hond met twee tongen is nog makkelijk te herkennen. Ernstige gevolgen zijn er als je adviezen krijgt op basis van verkeerde data zonder menselijke controle. Als je dat uitvergroot, kan AI invloed hebben op persoonlijke relaties, autonome mensenrechten, machtsverhoudingen en democratie. En AI interpreteert mensen van kleur systematisch negatief. De vergelijking met een gewelddadige golem die door zijn schepper moet worden vernietigd dringt zich op. Besef dat generatieve AI niet volledig autonoom werkt en niet onfeilbaar is. 

Privacy 

Privacy is een ander aspect. De Autoriteit Persoonsgegevens is helder: ook als het om een test met AI gaat, is het nodig om privacyrisico’s vooraf in kaart te brengen om persoonsgegevens te beschermen. Je mag als gemeente een voor een lid belangrijke beslissing niet geautomatiseerd doen. 

Ethische overwegingen 

AI kan vervolgens aangewend worden voor minder goede doelen. Het is belangrijk om kritisch naar de mogelijkheden van AI te kijken en om ethische overwegingen voorop te stellen. Op kleine schaal kan AI nadelige invloed hebben op het gemeenschappelijke leven in de kerk. Op grotere schaal is desinformatie snel verspreid. En wat te denken van identiteitsfraude. 

Energieslurper 

En tot slot: AI kost bakken met stroom. Het energieverbruik van datacenters groeit enorm. Die energie (en CO2-uitstoot) is nodig om statistische datamodellen te trainen, zodat ze kunnen doen waar ze goed in zijn. 

Bepaal hoe je AI aanwendt 

Ga als kerkenraad en werkgroep communicatie met elkaar in gesprek over hoe je op een verantwoorde en zinvolle manier AI kunt inzetten. Richt een werkgroep op die zich verdiept in de mogelijkheden van AI en die advies geeft over de passende manier om deze technologie in te zetten voor onze gemeente. Enkele vragen die je kunt bespreken: 

• Welke taken kunnen we met behulp van AI automatiseren? 
• Hoe kan AI helpen de (communicatie vanuit de) gemeente te professionaliseren? 
• Hoe kunnen we ervoor zorgen dat AI ons niet vervreemdt van elkaar? 
• Welke ethische regels stellen we aan het gebruik van AI in onze gemeente? 
• Gebruik je AI als je weet dat de software het klimaat schaadt? 
• Welke AI-toepassing kun je bedenken om beter om te zien naar elkaar? 

Aanvullende tips 

• Verdiep je in de impact op de maatschappij aan de hand van het boek ‘In de schaduw van AI’ van Madhumita Murgia. 
• Reflecteer op de ‘Oproep van Rome’ van de Franciscaanse AI-expert Paolo Benanti. 
• Het startpunt om generatieve AI te gebruiken is de zogenaamde ‘prompt’. Dat is je verwoording van de opdracht die je aan de AI-tool meegeeft. Hoe beter je je prompt verwoordt, des te hoger de kwaliteit. 
• Gebruik duidelijke taal: vermijd jargon en technische termen. 
• Maak afbeeldingen of diagrammen om je tekst aantrekkelijker te maken. 
• Zie de dienst als ideeëngenerator; AI is nog niet zover dat het de predikant of redacteur kan vervangen. Een notulist is echter binnenkort overal uitgestorven. 

AI-gereedschapskist 

Een toegeruste werkgroep communicatie heeft professionele AI-tools tot haar beschikking. Gebruik ze voor ideeontwikkeling, creatie, redactie of evaluatie. Niet alle tools zijn gratis. 

Teksten 

• ChatGPT-4o mini: de chatbot die teksten genereert, onderzoek doet, technische code kan genereren of feedback geeft op bestaande teksten door bijvoorbeeld taalfouten te corrigeren. Tegenwoordig kun je ook PowerPoint-presentaties maken. 
• Gemini: de chatbot van Google die volgens de laatste inzichten beter is dan ChatGPT maar ook strikter ten aanzien van politieke vragen. Ook ‘hallucineert’ Gemini minder dan ChatGPT. 
• Jasper: schrijfassistent voor blogposts, e-mails of persberichten. 
• Copy.ai: samen met Jasper een van de beste copywritingdiensten om e-mails, blogs, websiteteksten of sociale media-berichten te schrijven. 
• ReadEasy: de tool om teksten makkelijker te maken, bijvoorbeeld voor laaggeletterden in je gemeente. 

Foto’s en illustraties 

• DALL-E 3 en Midjourney: om afbeeldingen te genereren op basis van je ingevoerde tekst. 
• Canva: om ontwerpen te maken en nu uitgebreid om afbeeldingen te creëren. 
• Looka: ontwerpdienst om logo’s en huisstijlen te ontwikkelen. 
• Adobe Firefly: voor het gebruik van AI in Photoshop, Illustrator en andere Adobe-apps. 
• Cleanup.pictures: superhandig om objecten, mensen of teksten uit foto’s weg te halen. 

Audio en Video 

• Runway: tool voor het maken en bewerken van video en afbeeldingen.
• Murf AI: tekst-to-speech generator, waarbij je geluidsbestanden kunt creëren op basis van je tekst. Handig als je podcasts of luisterboeken wilt aanbieden. 
• HeyGen: zet video’s om van de ene naar de andere taal waarbij de mondbewegingen zich automatisch aanpassen aan de nieuwe taal. 
• Eightify: handige extensie om samenvattingen van YouTube-video’s te maken, zodat je op meerdere platformen je content kunt delen. 
• Read your lips: deze tool kan liplezen, handig als je een video hebt waarin iemand niet te verstaan is. 
• ElevenLabs: met deze tool kun je je stem ‘klonen’ om daarna je eigen stem in te zetten om artikelen voor te lezen of podcastteksten in te spreken. 
• Aragon: zet je rommelige selfie om in een professionele portretfoto. 

 Dialoog en vergaderingen 

• Fireflies: weg met de notulist; de tool Fireflies maakt notulen van je videovergadering. 
• Otter.ai: handig om online vergaderingen via Zoom, Teams en Google Meets op te nemen en samen te vatten. 
• Chatbot en Chatbase: met deze diensten kun je voor je website een chatbot maken die vragen van websitebezoekers beantwoordt. Chatbase is geoptimaliseerd voor WordPress-websites.

Illustratie: Marijke ten Cate