Vluchtelingen zonder papieren: het land uit of helpen?

Vooralsnog is er veel onbekendheid met deze groep, stelt Karel Jungheim, specialist vluchtelingen bij de Protestantse Kerk. Juist ook omdat deze mensen onder de radar zitten. Dus over wie hebben we het? “Ongedocumenteerden zijn vluchtelingen die nooit een verblijfsvergunning hebben gekregen, maar wel in Nederland zijn gebleven. Redenen waarom ze geen verblijfsvergunning hebben gekregen, zijn bijvoorbeeld: ze komen uit een veilig land, de IND gelooft hun verhaal (over geaardheid of bekering) niet of ze mogen vanwege Europese regels geen asiel in Nederland aanvragen”, aldus Jungheim.

Dat ze vervolgens in Nederland blijven, kan komen doordat sommige ongedocumenteerden een nieuwe procedure zijn begonnen. Anderen kunnen niet terug omdat hun land van herkomst zo lang in oorlog is (geweest) dat het geen goed functionerende overheid of ambassade heeft om hen de juiste documenten te verschaffen. Dit geldt bijvoorbeeld voor Somalië, Zuid-Soedan, Sierra Leone en Liberia, Libië en Jemen. En soms is het voor mensen daadwerkelijk gevaarlijk om terug te keren, bijvoorbeeld voor iemand die christen is geworden en terug moet naar een streng islamitisch regime. Of voor een lhbt'er die terug moet naar een land waar anders-geaard zijn niet wordt geaccepteerd. 

Weinig rechten

Volgens de gangbare definitie is iedereen die langer dan drie maanden in Nederland verblijft zonder een geldige verblijfsvergunning illegaal, dat wil zeggen ongedocumenteerd. In Nederland wonen naar schatting tussen de 23.000 en 58.000 ongedocumenteerden. “Wie ongedocumenteerd in Nederland leeft, heeft maar weinig rechten. Je mag niet werken en hebt geen recht op sociale voorzieningen als WW, AOW of een bijstandsuitkering. Bovendien is er altijd de angst om opgepakt en uitgezet te worden. Doet je achterlicht van je fiets het niet, en word je daarvoor aangehouden, dan zit je voor je het weet in een detentiecentrum”, zegt Jungheim. Ongedocumenteerden - en dan vooral kinderen - lopen risico op uitbuiting en mensenhandel. Jungheim haalt de website Lost in Europe aan waarop regelmatig meldingen staan van kinderen die zomaar uit het zicht zijn verdwenen. 

In Nederland zijn er diverse organisaties die zich om ongedocumenteerden bekommeren, soms vanuit de gemeente, soms vanuit de kerk. Voorbeelden van dat laatste zijn de Wereldhuizen in Den Haag en in Amsterdam, Villa Vrede in Utrecht en de Pauluskerk in Rotterdam. Op deze plekken krijgen ongedocumenteerden informatie over welke rechten ze wél hebben. Ze hebben bijvoorbeeld toegang tot gezondheidszorg. De medewerkers van deze opvangplekken gaan ook met hen in gesprek over hun toekomst. Er zijn vier mogelijkheden: teruggaan naar het land van herkomst, doormigreren naar een ander land, de verblijfsprocedure opnieuw opstarten of - met alle gevolgen van dien - illegaal in Nederland blijven.

Hoopvol

Hoewel Karel Jungheim zich zorgen maakt over de houding van het nieuwe kabinet ten opzichte van vluchtelingen, laat staan van ongedocumenteerden, is hij hoopvol over hoe de kerken tegen hen aankijken. Hij kent minstens dertig lokale kerkelijke gemeenten die één of meer ongedocumenteerden opvangen omdat andere organisaties geen plek voor hen hebben. Het gaat bijvoorbeeld om christenen uit Eritrea en Pakistan.

“Voor de Protestantse Kerk geldt het Bijbelse uitgangspunt dat alle mensen naar Gods beeld zijn geschapen en dat op Gods aarde niemand illegaal is. Als kerk komen we op voor wie kwetsbaar isVerder lezenWat doet de Protestantse Kerk voor vluchtelingen?. Daarom steunt de Protestantse Kerk hulp aan ongedocumenteerden door kerkelijke organisaties die hen opvangen financieel te ondersteunen, kerkelijke gemeenten die willen helpen te adviseren en bij de overheid te lobbyen voor bed, bad en brood. In de kerk zeggen we dus niet: Mensen zonder papieren moeten het land uit. De realiteit is dat ze er zijn en dat de straat geen optie is.” Jungheim voegt aan de drieslag bed, bad en brood graag nog een vierde b toe: “Ongedocumenteerden hebben begeleiding nodig om keuzes te maken. Sommigen willen en kunnen inderdaad terug, maar de ervaring is dat er eerst rust nodig is om de juiste beslissing te nemen. Ze zijn bezig met overleven en kunnen dan niet goed nadenken. Van organisaties uit Utrecht weet ik dat ondersteuning en begeleiding ertoe leidt dat voor 75 procent van de mensen die opvang en begeleiding krijgen een oplossing wordt gevonden, zoals legalisering of terugkeer.”

Oordeel niet

Wat als kerkelijke gemeenten graag iets voor ongedocumenteerden willen doen? Jungheim: “Om te beginnen: oordeel niet, stel je hart open. Kijk of er in je omgeving organisaties zijn die zich voor deze mensen inzetten, zoals de diaconieën in de grotere steden. Soms zijn er spullen nodig, of zoekt men vrijwilligers. Ook met een collecte kun je helpen: Kerk in Actie steunt een aantal diaconale organisaties voor ongedocumenteerden via het project Hulp en perspectief voor mensen zonder papieren.”

Lees meer in de serie over diaconale dilemma's:

Illustratie: TinekeWerkt.nl