Theologisch profiel
In deze serie wordt een kort, maar krachtig beeld geschetst van mensen die belangrijk zijn of zijn geweest voor de theologie. Aan de hand van vier vaste vragen leert de lezer snel zijn of haar gedachtegoed kennen.
Met zijn inzet voor de (internationale) oecumene was hij een van de bekendste Nederlandse theologen buiten ons land. Wim Visser ‘t Hooft deed een niet aflatend appel op kerken en christenen om niet te blijven steken in het eigen theologisch gelijk en de verdeeldheid van kerken.
Visser ‘t Hooft was medeoprichter en de eerste secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken. Met zijn tomeloze inzet voor de internationale oecumenische beweging was hij een van de bekendste Nederlandse theologen buiten ons land.
Wanneer hoorden we voor het eerst van hem?
Wim Visser ’t Hooft werd in 1900 in Haarlem geboren en studeerde rechten en theologie in Leiden (promotie 1928). Hij zette zich in voor de zomerkampen van de Nederlandse Christen Studenten Vereniging. Hij kreeg bekendheid in de studentenbeweging. Eerst door zijn activiteiten als fondsenwerver ten bate van door de Eerste Wereldoorlog getroffen studenten, met name in Oost- en Midden-Europa. In de jaren 20 als internationaal secretaris van de Young Men’s Christian Association, en in de jaren 30 als secretaris van de World Student Christian Federation. Hij verhuisde in 1924 met zijn vrouw naar Genève, waar hij tot zijn dood in 1985 is blijven wonen.
Waarmee is hij bekend geworden?
In 1938 werd Visser ‘t Hooft in Utrecht verkozen tot secretaris van de voorlopige World Council of Churches. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verzorgde hij contacten van het verzet met Londen en adviseerde de Nederlandse regering in ballingschap. Vanaf de oprichting van de Wereldraad in 1948 tot in 1966 was hij secretaris-generaal en in feite het gezicht van deze organisatie. Hij zag de Wereldraad als een geestelijke pendant van de Verenigde Naties en acteerde regelmatig als kerkelijk diplomaat. Hij wist tal van kerken te interesseren voor de Wereldraad, veelal protestant en oosters-orthodox. Met de Rooms-Katholieke Kerk werden goede betrekkingen opgebouwd, maar deze werd tot zijn spijt geen lid. Bekendheid bij het Nederlandse publiek kreeg Visser ‘t Hooft in de jaren 60 met zijn mediaoptredens, met name in het programma Kenmerk van de interkerkelijke omroep IKOR (later IKON).
Wat kunnen gemeenten met zijn gedachtegoed?
Visser ’t Hooft was, ook naar eigen zeggen, geen geleerd academisch theoloog. Hij werd sterk beïnvloed door de theologie van Karl Barth met haar primaat bij het openbaringskarakter van de Bijbel. Fundamenteel uitgangspunt voor hem was de Godgegeven eenheid van de kerk als belofte en opdracht. Visser ’t Hooft was een vlot spreker en heeft veel gepubliceerd over kerk en samenleving in internationaal perspectief. Hij liet de relevantie van het christelijk geloof zien aan de hand van tal van actuele onderwerpen, zoals: jeugdwerk, Bijbel, gebed, fascisme, communisme, de gerechtvaardigde oorlog, verzet, verzoening, vluchtelingenwerk, Europese eenheid, zending, dekolonisatie, racisme en apartheid, Jodendom en Israël, katholiciteit, ecclesiologie, christelijke en interreligieuze dialoog, syncretisme, secularisatie, het armoedevraagstuk, maar ook kunst, onder andere Rembrandt en de Bijbel.
Zien we de doorwerking van zijn gedachtegoed ergens terug?
De waarde van institutionele oecumene, in de vorm van grote internationale instellingen, conferenties en assemblees waar publiekelijk door vertegenwoordigers van kerken uitspraken worden gedaan, is sterk gedaald vergeleken met de actieve periode van Visser ’t Hooft. Wie weet er op de vloer van de kerk nog waarmee men in de Wereldraad in Genève bezig is? Bovenal blijft de erfenis van Visser ’t Hooft herkenbaar in het pertinent appel dat hij deed op kerken en christenen om niet genoegzaam naar binnen gekeerd te volstaan met het koesteren van een eigen theologisch gelijk en te berusten in de verdeeldheid van kerken.
Velen vandaag delen de mening van Visser ’t Hooft dat de verschillende tradities van kerken bestemd zijn elkaar in ontmoetingen te verrijken. Ook werd in Lima (Peru) in 1982 een belangrijke oecumenische stap gezet met de erkenning door kerken van de doop in een andere dan de eigen kerk bediend. Ook de Rooms-Katholieke Kerk stemde hiermee in.
Hier en daar is het, mede onder invloed van het oecumenisch gedachtegoed waar Visser ’t Hooft voor ijverde, tot feitelijke kerkfusies gekomen, onder andere in Nederland, waar de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden zich in 2004 verenigden in de Protestantse Kerk in Nederland.
Lees ook het theologisch profiel van Dietrich Bonhoeffer:
Illustratie: TinekeWerkt
